memed
🏅Acemi Tasarımcı🏅
- Katılım
- 21 Kas 2007
- Mesajlar
- 76
- Tepkime puanı
- 0
bunu yazmak haddime düşmez ama birgün gazetesinin interet sitesinde okuduğum makaleyi paylaşıma sunmak istedim.
Afişlerin de bir tarihi var
"Pırıl pırıl gözler, şafak gibi yanaklar Genç kızlık geçtikten sonra güzelliğin son sınırı Fiyatı da çok makul, kadınlar bunu bilir Kullandıkları hep Aesdyptos kozmetikleridir!.."
İlkçağda, Atina sokaklarında bir tellal, yeni çı-I kan bir kozmetik ürününü duyurmak için böyle I bağıra bağıra dolaşır dururmuş. Sonra biz, ünlü 'Binbir Gece Masalları'ndan da iyi biliriz, "Ey ahali duyduk duymadık demeyin!.." diye bağıran tellalları... Çok eskiden, bugün artık yaşamımızın bir parçası olan afişler (ve kuşkusuz öteki iletişim araçları da) yokken, duyurular trampetlerle, davullarla ve tabii ki 'ses telleri' aracılığıyla yapılırmış. Biraz daha zahmetli olmakla birlikte, duvarlara kazınan duyuruları da atlamamak gerek. Örneğin, dünyanın en eski 'duvar duyurularından birinin, Türkiye'de, Efes'teki Mermer Cadde'nin yaya kaldırımı üzerinde bulunduğunu anımsatmalıyız.
AFİŞİN BABASI JULES CHERET
Çeşitli duyuruların basılı kağıtlar aracılığıyla geniş kitlelere iletilmesi, doğaldır ki, doğrudan Guten-berg'in 1450'lerde matbaa makinesini geliştirme-siyle ilişkilidir. Bilindiği kadarıyla ilk duvar afişi 1480'de, Londra'da bir kilisenin kapısına asılan bir din kitabı ilanıdır. Ancak, bugün anladığımız anlamda ilk afiş, 1860'ların başında, modern afiş sanatçıların ilki ya da 'afişin babası' sayılan Jules Cheret ile başlamıştır. Cheret'nin hazırladığı ilk afiş, Sarah Bernhardt'ın bir oyununu duyuruyordu. 1836'da Paris'te doğan Cheret, İngiltere'de çeşitli baskı tekniklerini öğrenmişti. Paris'e döndükten sonra da, öğrendiklerini kendi atölyesinde uygulamaya koyuldu. Cheret, kısa sürede afişleriyle Avrupa çapında ünlendi.
1890'lara gelindiğinde anonim taşbaskı ustalarının kullandığı halk sanatı imgelerinden, afiş sanatçılarının en ünlüsü, izlenimci ressam Henri To-uIouse-Lautrec'in yapıtlarına dek uzanan bir üslup çeşitliliği doğdu. Afiş sanatının dönüm noktasını ise 1890'ların başında beliren 'Art Nouveau' (Yeni Sanat) akımı oluşturdu. Özellikle 1890-1910 yılları arasında, mimarlık, dekorasyon, eşya tasarımı, kitap kapağı ve afişlerde kendini gösteren Art Nouveau akımı güzel sanatların popüler ve yararlı olabileceği inancından doğmuş ve afiş sanatıyla da doğal bir anlatım biçimine kavuşmuştu.
MUCHA'NIN İLK AFİŞİ SARAH İÇİN
Bu akımın tartışılmaz ustası Çek asıllı Alphonse Mucha idi. Mucha da, ilk afişini Sarah Bernhardt için yapmış ve bir gecede üne kavuşmuştu. 1914'te Birinci Dünya Savaşı başladığında afiş, tarihin gidişini etkileyebilecek bir sanat dalı durumuna geldi. Sinema ve televizyon henüz yaygınlaşmamıştı. Bu yüzden afiş, siyasal açıdan etkin bir güce dönüştü. Örneğin, Ekim Devrimi'ni dile getiren yalın, güçlü ve dolaysız anlatımlı afişlerin, okuma yazma bilmeyen Rus halkı üzerinde büyük etkiler bıraktığı kabul edilir. Atlantiğin öte yakasında, Amerika'da ise James Montgomery Flagg'in ünlü 'Sam Amca' afişi, Amerikan halkı üzerinde güçlü bir yurtseverlik duygusu uyandırmıştı. 'Sam Amca' işaret parmağını izleyiciye doğru uzatıyor ve onu askere yazılmaya çağırıyordu. Ancak, 1960'ların sonuna gelindiğinde 'Sam Amca', Birleşik Devletleri'nin dünya üzerindeki etkisini ortaya koyan, biraz da olumsuz bir simgeye dönüşmüştü. Çünkü kimilerine göre, 'Sam Amca' özellikle de Vietnam savaşı sonrasında ABD saldırganlığının simgesi olmuştu. 1940'larda ve 50'lerde, radyonun ve televizyonun giderek edesini artırması ve fotoğrafçılığın reklam dünyasına girmesiyle afiş sanatının parlak dönemi sona ermişti. Ancak, 1960'ların sonunda, dünyadaki siyasal gelişmeler, gençliğin eskimiş düzenleri sorgulaması ve rock müzikle başkaldırması afişin yeni bir ilgi odağı olmasını sağladı. Kimilerine göre tarih "tekerrür" etmişti ve afiş sanatı bu dönemde 1890'lardaki altın çağını yeniden yakalamıştı.
TÜRKİYE'DE İHAP HULUSİ İMZASI
Afiş sanatının Türkiye'ye girmesi ise Cumhuriyet'in ilk yılına rastlar. Afiş sanatının Türkiye'deki öncüsü, tartışmasız biçimde İhap Hulusi'dir. 1898-1986 yılları arasında yaşamış olan İhap Hulusi (Görev), Almanya'da öğrenim görmüştü ve Almanya'dan gönderdiği çalışmalarıyla 1923'te Türkiye'deki ilk afiş sergisini açmıştı. Beykoz Ayakkabısı, Milli Piyango, Kulüp Rakısı, Sierra Radyoları, 'Yerli Malı Türk'ün Malı' afişleri İhap Hulusi'yi unutulmaz bir imzaya dönüştürmüştü. İhap Hulusi'nin ardından gelen Kenan Temizan'a da Türk afiş sanatı çok şeyler borçludur. Yine Almanya'da öğrenim gören Temizan, özellikle film afişleriyle hem Avrupa'da hem Türkiye'de tanınmıştı.
Daha yakın zamanlara gelirsek, sanayinin gelişmesi, kültür ve sanattaki atılımlar ve dolayısıyla giderek önem kazanan tanıtım etkinlikleri Türkiye afiş sanatına önemli bir canlılık getirdi. Mengü Ertel, Yurdaer Altıntaş, Erkal Yavi ya da Bülent Erkmen gibi adlar Türk afiş sanatının uluslararası düzeyde büyük başarı sağlamış sanatçıları olarak kabul edilirler. Nereden nereye... Duvara kazınan duyurulardan, kâğıda basılı, siyah beyaz, renkli, her biri bir sanat yapıtı niteliğinde afişlere ve artık haklı olarak internete...
ÜŞENMEDEN EFES'E GİDİN
Şimdi, hiç üşenmeyin, atlayın Efes'e gidin. Mermer Cadde'de, kaldırımın üzerindeki o duyurunun fotoğrafını çekin. Hemen dizinizin üzerindeki 'lap-top'unuza aktarın. Sonra da isterseniz Alaska'daki dostunuza internet marfietiyle aktarın bu antik duyuruyu... Tüm bunlar kaç saniye sürdü? Topu topu 60 saniye, belki o kadar bile değil... 60'ların sonunda çiçek çocuklarının manevi lideri olarak kabul edilen Timothy Leary internet için, "21'inci yüzyılın LSD'si" tanımını yapmıştı. Belki de bu tanımlamanın içine afişi de yerleştirmek gerekir. Öyle ya, sözlüklerdeki tanımına göre, eğer afiş, herkesin görebileceği bir yere aşılıyorsa, bir ürün, bir olay ya da etkinlik bu asılı kâğıt aracılığıyla duyuruluyorsa, internet bunu fazlasıyla yapıyor. Hem çok daha az emek, para ve zaman harcanarak... Ama söyleyin lütfen, internetin de bir İhap Hulusi'si, Toulouse-Lautrec'i ya da Alphonse Muc-ha'sı olacak mıdır?
CEM ÇOBANLI
Afişlerin de bir tarihi var
"Pırıl pırıl gözler, şafak gibi yanaklar Genç kızlık geçtikten sonra güzelliğin son sınırı Fiyatı da çok makul, kadınlar bunu bilir Kullandıkları hep Aesdyptos kozmetikleridir!.."
İlkçağda, Atina sokaklarında bir tellal, yeni çı-I kan bir kozmetik ürününü duyurmak için böyle I bağıra bağıra dolaşır dururmuş. Sonra biz, ünlü 'Binbir Gece Masalları'ndan da iyi biliriz, "Ey ahali duyduk duymadık demeyin!.." diye bağıran tellalları... Çok eskiden, bugün artık yaşamımızın bir parçası olan afişler (ve kuşkusuz öteki iletişim araçları da) yokken, duyurular trampetlerle, davullarla ve tabii ki 'ses telleri' aracılığıyla yapılırmış. Biraz daha zahmetli olmakla birlikte, duvarlara kazınan duyuruları da atlamamak gerek. Örneğin, dünyanın en eski 'duvar duyurularından birinin, Türkiye'de, Efes'teki Mermer Cadde'nin yaya kaldırımı üzerinde bulunduğunu anımsatmalıyız.
AFİŞİN BABASI JULES CHERET
Çeşitli duyuruların basılı kağıtlar aracılığıyla geniş kitlelere iletilmesi, doğaldır ki, doğrudan Guten-berg'in 1450'lerde matbaa makinesini geliştirme-siyle ilişkilidir. Bilindiği kadarıyla ilk duvar afişi 1480'de, Londra'da bir kilisenin kapısına asılan bir din kitabı ilanıdır. Ancak, bugün anladığımız anlamda ilk afiş, 1860'ların başında, modern afiş sanatçıların ilki ya da 'afişin babası' sayılan Jules Cheret ile başlamıştır. Cheret'nin hazırladığı ilk afiş, Sarah Bernhardt'ın bir oyununu duyuruyordu. 1836'da Paris'te doğan Cheret, İngiltere'de çeşitli baskı tekniklerini öğrenmişti. Paris'e döndükten sonra da, öğrendiklerini kendi atölyesinde uygulamaya koyuldu. Cheret, kısa sürede afişleriyle Avrupa çapında ünlendi.
1890'lara gelindiğinde anonim taşbaskı ustalarının kullandığı halk sanatı imgelerinden, afiş sanatçılarının en ünlüsü, izlenimci ressam Henri To-uIouse-Lautrec'in yapıtlarına dek uzanan bir üslup çeşitliliği doğdu. Afiş sanatının dönüm noktasını ise 1890'ların başında beliren 'Art Nouveau' (Yeni Sanat) akımı oluşturdu. Özellikle 1890-1910 yılları arasında, mimarlık, dekorasyon, eşya tasarımı, kitap kapağı ve afişlerde kendini gösteren Art Nouveau akımı güzel sanatların popüler ve yararlı olabileceği inancından doğmuş ve afiş sanatıyla da doğal bir anlatım biçimine kavuşmuştu.
MUCHA'NIN İLK AFİŞİ SARAH İÇİN
Bu akımın tartışılmaz ustası Çek asıllı Alphonse Mucha idi. Mucha da, ilk afişini Sarah Bernhardt için yapmış ve bir gecede üne kavuşmuştu. 1914'te Birinci Dünya Savaşı başladığında afiş, tarihin gidişini etkileyebilecek bir sanat dalı durumuna geldi. Sinema ve televizyon henüz yaygınlaşmamıştı. Bu yüzden afiş, siyasal açıdan etkin bir güce dönüştü. Örneğin, Ekim Devrimi'ni dile getiren yalın, güçlü ve dolaysız anlatımlı afişlerin, okuma yazma bilmeyen Rus halkı üzerinde büyük etkiler bıraktığı kabul edilir. Atlantiğin öte yakasında, Amerika'da ise James Montgomery Flagg'in ünlü 'Sam Amca' afişi, Amerikan halkı üzerinde güçlü bir yurtseverlik duygusu uyandırmıştı. 'Sam Amca' işaret parmağını izleyiciye doğru uzatıyor ve onu askere yazılmaya çağırıyordu. Ancak, 1960'ların sonuna gelindiğinde 'Sam Amca', Birleşik Devletleri'nin dünya üzerindeki etkisini ortaya koyan, biraz da olumsuz bir simgeye dönüşmüştü. Çünkü kimilerine göre, 'Sam Amca' özellikle de Vietnam savaşı sonrasında ABD saldırganlığının simgesi olmuştu. 1940'larda ve 50'lerde, radyonun ve televizyonun giderek edesini artırması ve fotoğrafçılığın reklam dünyasına girmesiyle afiş sanatının parlak dönemi sona ermişti. Ancak, 1960'ların sonunda, dünyadaki siyasal gelişmeler, gençliğin eskimiş düzenleri sorgulaması ve rock müzikle başkaldırması afişin yeni bir ilgi odağı olmasını sağladı. Kimilerine göre tarih "tekerrür" etmişti ve afiş sanatı bu dönemde 1890'lardaki altın çağını yeniden yakalamıştı.
TÜRKİYE'DE İHAP HULUSİ İMZASI
Afiş sanatının Türkiye'ye girmesi ise Cumhuriyet'in ilk yılına rastlar. Afiş sanatının Türkiye'deki öncüsü, tartışmasız biçimde İhap Hulusi'dir. 1898-1986 yılları arasında yaşamış olan İhap Hulusi (Görev), Almanya'da öğrenim görmüştü ve Almanya'dan gönderdiği çalışmalarıyla 1923'te Türkiye'deki ilk afiş sergisini açmıştı. Beykoz Ayakkabısı, Milli Piyango, Kulüp Rakısı, Sierra Radyoları, 'Yerli Malı Türk'ün Malı' afişleri İhap Hulusi'yi unutulmaz bir imzaya dönüştürmüştü. İhap Hulusi'nin ardından gelen Kenan Temizan'a da Türk afiş sanatı çok şeyler borçludur. Yine Almanya'da öğrenim gören Temizan, özellikle film afişleriyle hem Avrupa'da hem Türkiye'de tanınmıştı.
Daha yakın zamanlara gelirsek, sanayinin gelişmesi, kültür ve sanattaki atılımlar ve dolayısıyla giderek önem kazanan tanıtım etkinlikleri Türkiye afiş sanatına önemli bir canlılık getirdi. Mengü Ertel, Yurdaer Altıntaş, Erkal Yavi ya da Bülent Erkmen gibi adlar Türk afiş sanatının uluslararası düzeyde büyük başarı sağlamış sanatçıları olarak kabul edilirler. Nereden nereye... Duvara kazınan duyurulardan, kâğıda basılı, siyah beyaz, renkli, her biri bir sanat yapıtı niteliğinde afişlere ve artık haklı olarak internete...
ÜŞENMEDEN EFES'E GİDİN
Şimdi, hiç üşenmeyin, atlayın Efes'e gidin. Mermer Cadde'de, kaldırımın üzerindeki o duyurunun fotoğrafını çekin. Hemen dizinizin üzerindeki 'lap-top'unuza aktarın. Sonra da isterseniz Alaska'daki dostunuza internet marfietiyle aktarın bu antik duyuruyu... Tüm bunlar kaç saniye sürdü? Topu topu 60 saniye, belki o kadar bile değil... 60'ların sonunda çiçek çocuklarının manevi lideri olarak kabul edilen Timothy Leary internet için, "21'inci yüzyılın LSD'si" tanımını yapmıştı. Belki de bu tanımlamanın içine afişi de yerleştirmek gerekir. Öyle ya, sözlüklerdeki tanımına göre, eğer afiş, herkesin görebileceği bir yere aşılıyorsa, bir ürün, bir olay ya da etkinlik bu asılı kâğıt aracılığıyla duyuruluyorsa, internet bunu fazlasıyla yapıyor. Hem çok daha az emek, para ve zaman harcanarak... Ama söyleyin lütfen, internetin de bir İhap Hulusi'si, Toulouse-Lautrec'i ya da Alphonse Muc-ha'sı olacak mıdır?
CEM ÇOBANLI
